Vücudumuzda farklı çap ve çeper kalınlığına sahip damarlar bulunur (Şekil 1). Bu damarların toplam uzunluğu yaklaşık 100 bin km kadardır. Damarlar atardamar, toplardamar ve kılcal damarlar olarak üçe ayrılır:
a. Atardamarlar
Atardamarlar kanı kalpten kılcal damarlara iletir. Bu damarlar dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur (Şekil 2-a). En dışta lifli bağ doku,ortada elastik lifler içeren düz kaslar, en içte ise endotel adı verilen tek sıralı yassı epitel doku bulunur. Endotel, kaygan bir yapıya sahiptir.Bu yapı damarın iç kısmında kan akışının sürtünmesini en aza indirecek pürüzsüz bir yüzey oluşturur. Atardamarlarda kan basıncı yüksektir
(Grafik 1.3.1) ve bol miktarda elastik lifler taşır. Bu lifler atardamarlardaki yüksek kan basıncına karşı damarın dayanıklılığını arttırır ve damara kazandırdığı esneklikle kanın damar içinde ilerlemesini sağlar.Akciğer atardamarı hariç atardamarların tümü oksijence zengin kan taşır. Atardamarlarda kan akışı diğer damarlara göre daha hızlıdır. Bu damarlarda kanın hareketi, karıncıkların kasılmasıyla oluşan basınç,
atardamardaki düz kasların kasılması, arkadan gelen kanın öndekini itmesi ve yer çekimi gibi olayların etkisi ile gerçekleşir.
b. Toplardamarlar
Kanı kalbe getiren damarlardır. Bu damarların yapısı da atardamarlarda olduğu gibi üç tabakadan meydana gelmiştir (Şekil 1.3.13-c).Atardamarlardan farklı olarak dış tabakada bağ doku lifleri azdır. Orta tabakada yer alan kas doku incedir ve elastik lifler bulunmaz. Toplardamarlarda kan basıncı düşüktür (Grafik 1.3.1). Çapları atardamardan
büyük olduğu için daha çok kan bulundurur. Vücuttaki kanın yaklaşık %60'ı toplardamarlarda bulunur. Akciğer toplardamarı hariç tüm toplardamarlar oksijence fakir kan taşır.
Toplardamarlarda kanın hareketini sağlayan etkenlerden birisi kulakçıkların gevşemesi ile oluşan emme basıncıdır. Ayrıca toplardamarın çevresini saran iskelet kaslarının kasılması ile damar sıkışır, bunun sonucu kanın kalbe doğru hareketi sağlanır (Şekil 1.3.14). Vücutta kalp seviyesinin altındaki toplardamarlarda kanın geriye akmasını engelleyen, tek yönde açılan kapakçıklar bulunur. Kalbin yukarı seviyesindeki
toplardamarlarda ise yer çekimi kanın kalbe dönüşünü sağladığı için bu damarlarda kapakçık bulunmaz. Toplardamarlardaki bu yapısal özellik kanın kalbe dönmesini sağlayan en önemli nedendir. Nefes alma sırasında göğüs kafesinin genişlemesi de kanın kalbe dönmesini sağlayan bir diğer faktördür. Bu durum göğüs boşluğundaki basıncı düşürür.Böylece üst ve alt ana toplardamarlardaki kan, gevşeyen kulakçıklara dolar.
c. Kılcal Damarlar
Kılcal damarlar atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlar. Endotel adı verilen tek katlı yassı epitel dokudan meydana gelmiştir (Şekil 1.3.13-b).
Kılcal damarların çapı çok küçük olmasına rağmen, dokular arasında geniş yüzey oluşturacak şekilde yayılmıştır. Kılcal damarların toplam enine kesit alanı, atardamar ve toplardamarlardan daha fazladır.Her atardamar, taşıdığı kanı çok sayıda kılcal damara iletir. Bu nedenle atardamarlardaki kan, kılcal damarlara geçtiğinde akış hızı yavaşlar (Grafik 1.3.2). Böylece yavaşlayan kan akışı sayesinde kan ile doku sıvısı arasında madde alış verişi gerçekleşir.
İçindeki çözünmüş maddelerden dolayı kanın ozmatik basıncı vardır.Kılcal kan damarları boyunca bu basınç sabittir, değişmez. Kan basıncı ise kılcalların atardamar ucundan toplardamar ucuna doğru gidildikçe azalır. Kılcalların atardamar ucundaki kan basıncı, ozmotik basınçtan yüksek olduğu için su ve çözünmüş maddeler kılcal damarlardan doku sıvısına geçer. Doku sıvısı ile doku hücreleri arasında madde alışverişi olur. Kan hücreleri ve proteinler büyük moleküllü oldukları için kılcal damar dışına çıkarak (yaklaşık %4) doku sıvısına geçebilir. Ancak
lenf sistemi büyük moleküllü maddeleri toplayarak yeniden kan dolaşımına katar. Bu durum da kılcal damarlardaki kanın ozmotik basıncının sabit kalmasında etkendir.Kılcal damarların toplardamar kısmında ise kan basıncı ozmotik basınçtan düşüktür. Bu nedenle buradaki su ve çözünmüş maddeler doku sıvısından
kılcal kan damarlarına geçer.Böylece doku sıvısı ile doku
hücreleri arasında madde alış verişi olur (Şema 1.3.2).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder